Main content
Sorry, this episode is not currently available

A letter for Gaelic learners with Roddy MacLean.

Clip

Litir 257: Naochadair Chlach na C霉dainn

Dh鈥檉h脿g sinn Naochadair Chlach na C霉dainn an t-seachdain sa chaidh, agus e ag innse dhuinn mun t-seann drochaid thar Abhainn Nis. An t-seachdain seo, tha mi airson naidheachd eile aige innse dhuibh. Tha i mu dheidhinn fear a bha iomraiteach o shean ann an Inbhir Nis 鈥 an Siorra鈥 Dubh. Aig an 脿m ud bha cumhachd aig siorraman binn b脿is a thoirt air eucoireach, agus cha robh an Siorra鈥 Dubh leisg ann a bhith a鈥 d猫anamh sin. Ach chaidh a鈥 ch霉is a dh猫anamh air turas le eucoireach, agus seo mar a thachair e.

Bha fear ann, Somhairle Camshron, a bhiodh ri creach. Air an oidhche, nuair nach biodh ann mar sholas ach 鈥渓貌chran nam bochd鈥, bhiodh an Camshronach a-muigh a鈥 goid spr猫idh. Airson 霉ine mh貌r cha t脿inig e fo smachd an lagha. Ach, mu dheireadh, th脿inig, agus thug an Siorra鈥 Dubh binn b脿is air.

An oidhche mus robh e gu bhith air a chur gu b脿s, chaidh aig a鈥 Chamshronach air faighinn a-mach 脿s a鈥 phr矛osan ann an Inbhir Nis. Rinn e air a鈥 mhonadh gu tuath air Loch Nis.

Bhiodh Somhairle a鈥 falbh bho 脿ite gu 脿ite fad an t-siubhail gus nach fhaigheadh duine greim air, ach bhiodh e a鈥 tilleadh a-rithist is a-rithist do dh鈥檃on 脿ite faisg air ceann a tuath Loch Nis. B鈥 e sin uamh faisg air talamh cas creagach, ris an canar a鈥 Chreag Dhearg, os cionn bruach an locha. Bha deagh adhbhar aige a bhith ann a sin, oir chitheadh e duine sam bith a bh鈥 air an rathad eadar Inbhir Nis agus Druim na Drochaid.

L脿 bha seo, c貌 chunnaic e air an rathad fodha, ach an n脿mhaid a bu mh貌 a bh鈥 aige 鈥 an Siorra鈥 Dubh. Bha an siorram air muin eich, ach bha e a鈥 siubhal na aonar. Dh鈥檉han Somhairle am falach gus an robh an siorram ri thaobh, is leum e a-mach air. Na dh脿rna l脿imh bha gunna, a bha ag amas air broilleach an t-siorraim. Na l脿imh eile, bha amhaich an fhir-lagha.

Seo an c貌mhradh mar a tha Iain MacIlleathain ga aithris. Uill, feumaidh nach e c貌mhradh a bh鈥 ann, oir cha bhiodh comas aig an t-siorram dad a r脿dh, agus cr貌g an eucoirich a鈥 greimeachadh amhaich! Seo na thuirt an Camshronach ris: 鈥淎 Shiorra鈥 Dhuibh, tha thu agam a-nise fo mo chumhachd. Thathar an t貌ir orm mar bhiast na talmhainn; ma dh鈥檉heuchas mi ri coinneachadh ris an teaghlach agam, bidh mi ann an cunnart gun loisg duine sam bith a thogras orm. Cha b鈥 urrainn dhomh a bhith na bu mhiosa dheth agus a-nise, mura b貌idich thu gu s貌laimte a鈥 bhinn a th鈥 orm a chur an d脿rna taobh, agus gun innis thu gu poblach gur e duine saor a th鈥 annam aig crois Inbhir Nis Dihaoine sa tighinn, loisgidh mi ort sa bhad.鈥

Bha an siorram cruaidh ach cha robh e g貌rach. Dh鈥檃ontaich e ri iarrtas an eucoirich. Agus Dihaoine, mu choinneimh b脿illidhean a鈥 bhaile agus m貌ran eile, oir 鈥檚 e l脿 margaidh a bh鈥 ann, thuirt an Siorra鈥 Dubh gu poblach gu robh Somhairle Camshron saor is nach robh binn b脿is air tuilleadh.

鈥橲 d貌cha, ged is e 鈥渁n Siorra鈥 Dubh鈥 a chanadh iad ris, gu robh taobh dubh is taobh geal aige, mar a bh鈥 aig b脿ta Mhic Iain Ghe脿rr 鈥 agus mar a bh鈥 aig Somhairle Camshron. Oir bho sin a-mach cha do bhris an Camshronach lagh sam bith. Dh鈥檉huirich e gu s矛theil is gu h-onarach faisg air Inbhir Nis gus an t脿inig a shaoghal gu cr矛ch.

Faclan na seachdaine

Faclan na seachdaine: naochadair: nonagenarian; iomraiteach: renowned; An Siorra鈥 Dubh: The Shirra Dhu (鈥渂lack sheriff鈥); Somhairle Camshron: Samuel Cameron; l貌chran nam bochd: the moon (lantern of the poor); spr猫idh: livestock; Druim na Drochaid: Drumnadrochit; n脿mhaid: enemy; crois Inbhir Nis: the [market] cross of Inverness.

Abairtean na seachdaine

Abairtean na seachdaine: mun t-seann drochaid thar Abhainn Nis: about the old bridge across the River Ness; bha cumhachd aig siorraman binn b脿is a thoirt air eucoirich: sheriffs had [the] power to give criminals death sentences; cha robh e leisg ann a bhith a鈥 d猫anamh sin: he wasn鈥檛 slow [lazy] to do that; chaidh aig X air faighinn a-mach: X managed to get out; rinn e air a鈥 mhonadh: he made for the high country; fad an t-siubhail: all the time; chitheadh e duine sam bith: he would see any person; c貌 chunnaic e air an rathad fodha: whom did he see on the road below him; bha X air muin eich: X was on horseback; gun loisg duine sam bith a thogras orm: that anyone who pleases may shoot me; mura b貌idich thu gu s貌laimte: unless you solemnly swear; gu s矛theil is gu h-onarach: peacefully and honestly; gus an t脿inig a shaoghal gu cr矛ch: until his life ended.

Puing-ghr脿mair na seachdaine

Puing-ghr脿mair na seachdaine: Na dh脿rna l脿imh bha gunna, a bha ag amas air broilleach an t-siorraim. Na l脿imh eile, bha amhaich an fhir-lagha: in his first hand was a gun which was aimed at the sheriff鈥檚 chest. In his other hand was the neck of the law-man. Three points here. Remember that we say d脿rna (second) where in English 鈥渇irst鈥 is used. Also note that l脿imh here is in the dative singular (in his hand), slenderised because it is a feminine noun. D脿rna is lenited because the word is commanded by the masculine possessive article, a. The article is hidden because it is combined with the preposition ann an in na.

Seanfhacal na seachdaine

Seanfhacal na seachdaine: gu robh taobh dubh is taobh geal aige, mar a bh鈥 aig b脿ta Mhic Iain Ghe脿rr: that he had a black side and a white side, like Mac Iain Ghe脿rr鈥檚 boat. The meaning of the proverb is presumably that we all have a good and bad side to our natures. But it comes from the story of Mac Iain Ghe脿rr who was a noted pirate on the west coast. His galley was painted white on one side and black on the other so that, having a different appearance on its return journey from how it appeared when on its way to plunder a particular locality, it was left unmolested by those seeking revenge. But is there a deeper meaning to the proverb and, notwithstanding the happy ending to the story of the Siorra鈥 Dubh and Samuel Cameron, does a dual nature still camouflage an inherent dishonesty in the heart of man? I鈥檒l leave you to ponder it.

Litir do Luchd-ionnsachaidh air LearnGaelic

Tha Litir do Luchd-ionnsachaidh air LearnGaelic (le PDFs)

All letters

Tha na litrichean uile an seo / The letters are available here

Podcast: Litir do Luchd-ionnsachaidh

Letter To Gaelic Learners

Podcast