Main content
Sorry, this episode is not currently available

A letter for Gaelic learners with Roddy MacLean.

Clip

Litir 118: Sir P貌l Edmund de Strzelecki

A bheil an t-ainm Sir P貌l Edmund de Strzelecki a鈥 ciallachadh dad dhuibh? Cuiridh mi geall nach eil, ach, o chionn ceud gu leth bliadhna, bha m貌ran Ghaidheal gu math e貌lach air ainm, agus bha a鈥 chuid a bu mhotha aca dhen bheachd, a r猫ir choltais, gur e trustar a bh鈥 ann. Nuair a chanas mi Gaidheil, tha mi a-mach air Gaidheil Astr脿ilia agus, ann an meadhan an naoidheamh linn deug, cha bu bheag an 脿ireamh aca.

鈥橲 e duine-uasal P貌lainneach a bh鈥 ann an Strzelecki, agus th脿inig e a dh鈥橝lba turas nuair a bha e 貌g. Chuir e seachad 霉ine air an fhearann aig P脿draig Sellar ann an Srath Nabhair, 脿s an deach na daoine d霉thchasach fhuadachadh. Tha e coltach gu robh Strzelecki dhen bheachd gu robh Sellar a鈥 d猫anamh rudan math鈥 ann, is ga adhartachadh airson an t-saoghail mh貌ir. Ach cha b鈥 e sin an t-adhbhar a bha gr脿in aig Gaidheil Astr脿ilia air.

Chaidh e a dh鈥橝str脿ilia ann an ochd ceud deug, trithead 鈥檚 a naoi (1839), agus cha b鈥 fhada gus an robh e air a dhol a-mach don d霉thaich, a鈥 rannsachadh sg矛rean iomallach. Bliadhna as d猫idh sin, chaidh e tro cheann an ear-dheas New South Wales, eadar Sydney agus Melbourne, nach robh aithnichte idir do na daoine geala. No, 鈥檚 e sin a bha Strzelecki a鈥 smaoineachadh co-dhi霉.

Chuir e seachad c貌rr is d脿 mh矛os anns na beanntan is coilltean mus do r脿inig e Melbourne, a bha d矛reach na bhaile beag b矛odach aig an 脿m. Lorg e aibhnichean, lochan is beanntan dhan tug e ainmean agus, don sg矛re gu l猫ir, thug e an t-ainm Gipps鈥 Land, as d猫idh Riaghladair New South Wales, Sir Se貌ras Gipps, an t-ainm a th鈥 air fhathast.

Ach chuir sin caothach air na h-Albannaich, oir bha iadsan a鈥 cumail a-mach gu robh fear dhen fheadhainn aca fh猫in air a bhith ann roimhe, agus gu robh e fh猫in air ainmean a chur air na beanntan is eile. Agus chuir e an t-ainm air an sg矛re air fad 鈥淐aledonia Australis鈥.

B鈥 esan Aonghas Mac a鈥 Mhaoilein. Bhuineadh e don Eilean Sgitheanach, ged a bha e air 霉ine a thoirt seachad ann am Barraigh cuideachd, agus bha e ag obair mar mhanaidsear-stuic aig fear de na h-uachdarain Albannach ann an New South Wales. Chaidh e air cuairt fhada tro Chaledonia Australis ach 鈥 agus seo a鈥 mhearachd a rinn e 鈥 cha do dh鈥檉hoillsich e c脿il mu dheidhinn don mh貌r-shluagh.

Bha diofar bheachdan air na bha a鈥 gluasad an dithis fhear-rannsachaidh. Thuirt luchd-taic Strzelecki nach robh Mac a鈥 Mhaoilein na fhear-rannsachaidh ceart anns an t-seadh 鈥檚 nach robh e airson fiosrachadh a leigeil ma sgaoil mu na h-脿iteachan a lorg e; bha e a鈥 cleith an fhiosrachaidh gus am faigheadh e fh猫in buannachd 脿s le bhith a鈥 cur crodh is caoraich air an fhearann as fhe脿rr mus robh fios aig duine sam bith eile mu dheidhinn.

Air an l脿imh eile, thog luchd-taic Mhic a鈥 Mhaoilein iomhaigh dheth mar dhuine iriosal nach robh idir airson cli霉 a choisinn dha fh猫in am measg 脿rd-urrachan na d霉thcha. Cha robh e ag iarraidh a bhith cli霉mhor, mar a bha Strzelecki. Agus chaidh na casaidean air ais is air adhart, le gach taobh a鈥 d猫anamh dheth gur e am fear eile a bha f猫ineil.

Chan eil an deasbad buileach seachad an-diugh, agus beachdan l脿idir ann fhathast airson, agus an aghaidh, Mhic a鈥 Mhaoilein. Ach bha aon sluagh ann an Astr脿ilia a bha coma mu dheidhinn 鈥 na daoine dubha a bh鈥 air a bhith a鈥 fuireach ann airson nam m矛ltean bhliadhnaichean, fada mus robh guth air Caledonia neo air a鈥 Ph貌lainn, neo air Sir Se貌ras Gipps.

Faclan na seachdaine

Faclan na seachdaine: trustar: a rogue, bad person; P貌lainneach: Polish; Srath Nabhair: Strathnaver; riaghladair: governor; fear-rannsachaidh: explorer; mearachd: mistake; cli霉mhor: renowned, celebrated; casaidean: accusations.

Abairtean na seachdaine

脿s an deach na daoine d霉thchasach fhuadachadh: I from whichthe native people were cleared; ga adhartachadh airson an t-saoghail mh貌ir: improving it forthe greater world; a鈥 rannsachadh sg矛rean iomallach: exploring remote areas; nach robhaithnichte idir do na daoine geala: which was unknown to the white people; chuir sincaothach air na h-Albannaich: that greatly angered the Scots; gu robh fear dhen fheadhainnaca fh猫in air a bhith ann roimhe: that one of their own had been there before; bha e ag obairmar mhanaidsear-stuic aig fear de na h-uachdarain: he was working as livestock manager toone of the landowners; cha do dh鈥檉hoillsich e c脿il mu dheidhinn don mh貌r-shluagh: hedidn鈥檛 tell the population anything about it; nach robh e airson fiosrachadh a leigeil masgaoil: that he didn鈥檛 want to release information; bha e a鈥 cleith an fhiosrachaidh gus amfaigheadh e fh猫in buannachd 脿s: he was keeping information hidden so that he himselfwould benefit; thog luchd-taic X iomhaigh dheth mar dhuine iriosal: X鈥檚 supporters createdan image for him as a humble man; le gach taobh a鈥 d猫anamh dheth gur e am fear eile a bhaf猫ineil: with each side making out that it was the other man who was selfish; chan eil andeasbad buileach seachad an-diugh: the debate is not entirely over today.

Puing ghr脿mair na seachdaine

Puing ghr脿mair na seachdaine: ann am meadhan an naoidheamh linn deug, cha bu bheag an 脿ireamh aca: in the middle of the 19th Century, that was not small (there were reputedly 20,000 Gaelic speakers in Australia at that time). The use of the assertive verb (鈥渋s鈥) in this type of phrase may seem a little old-fashioned and it probably shouldn鈥檛 be overdone, certainly in conversation. But used appropriately, it is very neat. Remember that, in the past tense, it is bu (or b鈥 before vowels or before f followed by a vowel). Bu usually lenites the following word eg bu mh貌r am bonnach (the cake was large), bu bheag an t-iongnadh (little was the surprise), bu mhise am ministear (I was the minister). However, it does not lenite words starting with 鈥渄鈥 or 鈥渢鈥 or鈥渟鈥 eg bu daor an cr霉n (the crown was expensive), bu tusa an duine! (you were the man! ie well done), nach bu sinne na gaisgich (weren鈥檛 we the heroes). It is worth noting that the assertive verb cannot exist independently of its subject, ie while we may say 鈥渢ha鈥 or 鈥渞inn鈥 or 鈥渃h矛鈥 without an accompanying noun or pronoun, we cannot say 鈥渋s鈥 or 鈥渂u鈥 on their own. If the question is asked, 鈥渁m bu tusa an dotair?鈥, the answer must be 鈥渂u mhi鈥 or 鈥渃ha bu mhi鈥.

Gn脿ths-cainnt na seachdaine

Gn脿ths-cainnt na seachdaine: cuiridh mi geall nach eil: I bet (it) doesn鈥檛.

Litir do Luchd-ionnsachaidh air LearnGaelic

Tha Litir do Luchd-ionnsachaidh air LearnGaelic (le PDFs)

All letters

Tha na litrichean uile an seo / The letters are available here

Podcast: Litir do Luchd-ionnsachaidh

Letter To Gaelic Learners

Podcast