Main content
Sorry, this episode is not currently available

A letter for Gaelic learners with Roddy MacLean.

Clip

Litir 67: 脵r-dhubhadh

An do mhothaich sibh a-riamh mar a bhios cuid de Ghaidheil ag r脿dh airson 鈥渋n the English language鈥 鈥 鈥渁nn a mBeurla鈥. Chan e 鈥渁nn am Beurla鈥, ach 鈥渁nn a mBeurla鈥. An d猫idh 鈥渁nn am鈥, tha am 鈥淏鈥 an 矛re mhath a鈥 dol 脿 fianais, don chluais co-dhi霉.

Chan eil a leithid de dh鈥檃tharrachadh cumanta ann an G脿idhlig na h-Alba an-diugh, ach bha e cumanta uaireigin. 鈥楽 e a chanas an luchd-gr脿mair ris 鈥溍箁-dhubhadh鈥 neo ann am Beurla, neo ann am mBeurla ma thogras sibh - 鈥渆clipsis鈥. Tha e gu math cumanta fhathast ann an G脿idhlig na h-Eireann. Far an can sinne 鈥渁nn am Bail鈥 Atha Cliath鈥 airson 鈥渋n Dublin鈥, canaidh na h-Eireannaich 鈥渋 mBail鈥 Atha Cliath鈥. Far an can sinne 鈥渁nn an D霉n Eideann鈥, canaidh na h-Eireannaich 鈥渋 nD霉n Eideann鈥.

Ach, mura h-eil e cumanta ann an G脿idhlig na h-Alba an-diugh, carson a bu ch貌ir do luchd-ionnsachaidh aire a thoirt do dh鈥櫭箁-dhubhadh? Uill, bu ch貌ir airson d脿 adhbhair. Anns a鈥 chiad dol a-mach, tha e toirt do ar cuimhne mar a bhios am fuaim 鈥渄鈥 ag atharrachadh, a鈥 falbh gu dearbh, uaireannan, an d猫idh 鈥渘鈥. Bidh sibh e貌lach air an abairt 鈥渁n-diugh鈥. Ach, ann am m貌ran 脿iteachan, 鈥檚 e 鈥渁-ndiugh鈥 a chanas daoine. Cha chluinnear an 鈥渄鈥 ann. Tha an aon rud f矛or mu dheidhinn 鈥渁 dh鈥檃indeoin鈥. Ged is e 鈥渁in-deoin鈥 a tha e a鈥 ciallachadh, 鈥檚 e 鈥渁i-ndeoin鈥 neo 鈥渁 dh鈥檃i-ndeoin鈥 a chanas daoine.

A bharrachd air a sin, tha an t-atharrachadh seo ann am fuaimean a鈥 m矛neachadh dhuinn mar a fhuair sinn cuid de dh鈥檃inmean-脿ite na h-Alba anns an t-seann aimsir. Mar eisimpleir, tha 脿ite faisg air Obair Pheallaidh air a bheil Moness ann am Beurla. Th脿inig e bhon Gh脿idhlig 鈥渂un-eas鈥. Ach anns an t-seann Gh脿idhlig, chanadh daoine, nuair a bha iad anns an 脿ite, gu robh iad 鈥渋 mbun eas鈥. Agus 鈥檚 e an 鈥渕鈥 mar sin a th脿inig tarsainn chun na Beurla aig toiseach an ainm.

Thachair an aon se貌rsa rud le baile anns an Eilean Dubh air a bheil Munlochy ann am Beurla. Th脿inig sin 脿s 鈥渂un locha鈥, leis gu bheil am baile aig bun loch-mara, neo aig ceann loch-mara mar a chanadh m貌ran an-diugh. Dh鈥檃tharraich am 鈥渂鈥 gu 鈥渕鈥 air sg脿th 鈥檚 gun canadh na daoine o shean, nuair a bha iad anns a鈥 bhaile, gu robh iad 鈥渋 mbun locha鈥. Ann an d貌igh car coltach ri sin, dh鈥檃tharraich 脿ite ann an Earra-Ghaidheal, 鈥淏einn eadar D脿 Loch鈥, gu Meudarloch ann an G脿idhlig. Gu h-annasach, ge-t脿, chaidh am 鈥渂鈥 a ghl猫idheadh ann am Beurla 鈥 ann am 鈥淏enderloch鈥.

Bha an sgoilear ainmeil, Uilleam MacBh脿tair, dhen bheachd gur e an aon se貌rsa atharrachaidh a bu choireach airson an ainm Munro. A r猫ir beul-aithris, th脿inig na daoine sin 脿s bun Abhainn Rotha ann an ceann a tuath na h-Eireann. Bha iad a鈥 fuireach 鈥渋 mbun Rotha鈥. Ann an G脿idhlig, 鈥檚 e Rothach a chanas sinn ri Munro. 鈥橲 e sin cuideigin a bhuineas don Rotha.

Ach a鈥 tilleadh do 鈥渄鈥 an d猫idh 鈥渘鈥, chan eil rud sam bith s矛mplidh fon ghr猫in. Bidh an 鈥渄鈥 aig toiseach facail uaireannan air a ghl猫idheadh nuair a bhiodh tu an d霉il gum biodh e a鈥 falbh. Tha mi a鈥 smaoineachadh air Beinn Dearg. Tha beinn boireann. Carson, mar sin, nach can sinn Beinn Dhearg? 鈥橲 e t貌imhseachan a tha sin a dh鈥檉heumas feitheamh chun na h-ath sheachdain.

Faclan na seachdaine

luchd-gr脿mair: grammarians; 霉r-dhubhadh: eclipsis (ie theelimination of the sound of a consonant following another consonant eg 鈥渄鈥 after 鈥渘鈥, 鈥渂鈥漚fter 鈥渕鈥); adhbhar: reason; a dh鈥檃indeoin: in spite of; Obair Pheallaidh: Aberfeldy; an t-Eilean Dubh: the Black Isle (north of Inverness); Uilleam MacBh脿tair: William (WJ)Watson.

Abairtean na seachdaine

an do mhothaich sibh a-riamh?: did you ever notice?; a鈥 dol 脿fianais, don chluais co-dhi霉: disappearing, to the ear at least; bha e cumanta uaireigin: itwas common at one time; carson a bu ch貌ir do luchd-ionnsachaidh aire a thoirt do dh鈥櫭箁dhubhadh?:聽why should learners give attention to eclipsis?; anns an t-seann aimsir: in oldentimes; bun loch-mara: foot of a sea loch; gu h-annasach, chaidh am 鈥渂鈥 a ghl猫idheadh annam Beurla: unusually, the 鈥渂鈥 was preserved in English; gur e an aon se貌rsa atharrachaidh abu choireach: that the same sort of change was responsible for; a r猫ir beul-aithris:according to oral tradition; nuair a bhiodh tu an d霉il gum biodh e a鈥 falbh: when you wouldexpect it to leave (ie not to be there); 鈥檚 e t貌imhseachan a tha sin a dh鈥檉heumas feitheamhchun na h-ath sheachdain: that鈥檚 a puzzle that must wait until next week.

Puing ghr脿mair na seachdaine

Cha chluinnear an 鈥渄鈥 ann: the 鈥渄鈥 is not heard. Have youcome across this use of a terminal ann 鈥 to emphasize the finality of a statement,particularly a negative statement? In this instance, there is no suitable English translationof the word. It is idiomatic Gaelic, and probably not easily found in texts and dictionaries inthis context, but it is not uncommon in everday conversation. I could have just said chachluinnear an 鈥渄鈥, but the ann strengthens my assertion. Here are some other examples:thuirt e nach b鈥 urrainn dha sin a dh猫anamh ann (he said he couldn鈥檛 do it); cha robh e napholasman ann (he [definitely] wasn鈥檛 a policeman). Here is an example in a shortconversation: Q: Tha Peigi fadalach. An do choimhead thu anns a鈥 gh脿rradh air a son, mar adh鈥檌arr mi ort? A: Choimhead, agus cha robh i anns a鈥 gh脿rradh ann (Q: Peggy is late. Didyou look for her in the garden as I asked you? A: Yes, and she wasn鈥檛 in the garden).

Gn脿ths-cainnt na seachdaine

Anns a鈥 chiad dol a-mach: in the first instance.

Litir do Luchd-ionnsachaidh air LearnGaelic

Tha Litir do Luchd-ionnsachaidh air LearnGaelic (le PDFs)

All letters

Tha na litrichean uile an seo / The letters are available here

Podcast: Litir do Luchd-ionnsachaidh

Letter To Gaelic Learners

Podcast