Main content

An Litir Bheag 991

Litir Bheag na seachdain sa le Ruairidh MacIlleathain. Litir 脿ireamh 991. This week's short letter for G脿idhlig learners.

Available now

4 minutes

Last on

Sun 12 May 2024 13:30

Clip

An Litir Bheag 991

Bidh sibh e貌lach air an fhacal cathair. Seo na chanas am faclair Br矛gh nam Facal: Cathair: Suidheachan, mar as trice le c霉l; s猫ithear.

Thathar a鈥� smaoineachadh gun t脿inig am facal cathair a-steach don Gh脿idhlig bhon Laidinn cathedra. Tha am faclair Laidinn agam ag innse seo dhomh: Cathedra: armchair, sedan chair, teacher鈥檚 chair. Th脿inig chair agus cathedral a-steach don Bheurla bho cathedra.

Tha seo ann am faclair Dwelly: Cathair: chair, seat, bench, throne. Tha ciall eile air an fhacal, ge-t脿. A r猫ir Dwelly 鈥� town, city, fortified city. A bheil sin na iongnadh? Cha bu ch貌ir a bhith. Oir tha ceangal ann eadar cathair agus 产补颈濒别-尘貌谤. Bha cathair a鈥� seasamh airson cathedra 鈥� a鈥� chathair mh貌r anns am biodh easbaig na shuidhe. Ann an cuid de dh霉thchannan, b鈥� e 鈥槻咕北舯�-尘貌谤鈥� no city baile anns an robh easbaig suidhichte. Ann am Beurla, canaidh sinn cathedral ri eaglais dhen t-se貌rsa sin. Agus d猫 a鈥� Gh脿idhlig air cathedral? Tha 鈥� cathair-eaglais.

Mar sin, tha cathair leatha fh猫in a鈥� ciallachadh 鈥�city鈥� cuideachd. Cathair no cathair-bhaile. Airson 鈥�the city centre鈥�, canaidh sinn meadhan a鈥� bhaile, meadhan a鈥� chathair-bhaile no meadhan na cathrach.

Tha am facal cadair no cader ann an Cuimris a鈥� ciallachadh 鈥�chair鈥� ach cuideachd 鈥�stronghold, fort or mountain shaped like a chair鈥�. Tha beinn ainmeil anns a鈥� Chuimrigh air a bheil Cader Idris. Tha sin a鈥� ciallachadh Cathair Idris. B鈥� e Idris an d脿rna cuid famhair ann am beul-aithris no prionnsa Cuimreach anns na meadhan-aoisean 鈥� Idris ap Gwyddno. Tha cader no cadair ann an Cuimris car coltach ri cathair ann an G脿idhlig. Agus th脿inig an d脿 fhacal bhon aon fhreumh 鈥� cathedra ann an Laidinn.聽

Ach a bheil am facal cathair a鈥� nochdadh ann an co-cheangal ri cnuic no beanntan ann an ainmean-脿ite G脿idhlig mar a tha sa Chuimrigh? Uill, tha 鈥� agus bheir sinn s霉il orra an-ath-sheachdain.

The Little Letter 991

You鈥檒l know the word cathair. Here鈥檚 what the dictionary Br矛gh nam Facal says: Cathair: Suidheachan, mar as trice le c霉l; s猫ithear.

It鈥檚 thought that the word cathair came into Gaelic from the Latin cathedra. My Latin dictionary tells me this: Cathedra: armchair, sedan chair, teacher鈥檚 chair. 鈥楥hair鈥� and 鈥榗athedral鈥� came into the English language from cathedra.

This is what is in Dwelly鈥檚 dictionary: Cathair: chair, seat, bench, throne. The word has another meaning, however. According to Dwelly 鈥� town, city, fortified city. Is that a surprise? It shouldn鈥檛 be. Because there is a connection between cathair and 鈥榗ity鈥�. Cathair stands for cathedra 鈥� the throne on which a bishop would sit. In some countries a 鈥榗ity鈥� is a town in which a bishop is situated. In English, we call a church of that nature a 鈥榗athedral鈥�. And what is the Gaelic for cathedral? Cathair-eaglais.

Thus, cathair on its own also means 鈥榗ity鈥�. Cathair or cathair-bhaile. For 鈥榯he city centre鈥�, we say meadhan a鈥� bhaile, meadhan a鈥� chathair-bhaile or meadhan na cathrach.

The word cadair or cader in Welsh means 鈥榗hair鈥� but also 鈥榮tronghold, fort or mountain shaped like a chair鈥�. There is a famous mountain in Wales called Cader Idris. That means Cathair Idris. Idris was either a giant in oral tradition or a Welsh prince in the middle ages 鈥� Idris ap Gwyddno. Cader or cadair in Welsh is rather like cathair in Gaelic. And both words came from the same root 鈥� cathedra in Latin.

But does the word cathair appear in connection with hills or mountains in Gaelic place names as it does in Wales? Well, yes 鈥� and we鈥檒l have a look at them next week.

Broadcast

  • Sun 12 May 2024 13:30

All the letters

Tha gach Litir Bheag an seo / All the Little Letters are here.

Podcast: An Litir Bheag

The Little Letter for Gaelic Learners

An Litir Bheag air LearnGaelic

An Litir Bheag is also on LearnGaelic (with PDFs)

Podcast