10/12/2006
A letter for Gaelic learners with Roddy MacLean.
Clip
-
Litir do Luchd-ionnsachaidh 284
Duration: 05:24
Litir 284: D貌mhnall Horne MacPh脿rlain.
Anns an Iuchar ochd ceud deug, ochdad 鈥檚 a sia (1886), bha taghadh n脿iseanta ann, d矛reach beagan mh矛osan an d猫idh an taghaidh mu dheireadh. Agus bha iomairt l脿idir aig na T貌raidhean an aghaidh ball Earra-Gh脿idheal, D貌mhnall Horne MacPh脿rlain. Bha MacPh脿rlain gu m貌r air taobh nan croitearan a bha ag iarraidh c貌raichean fearainn.
Chuir na T貌raidhean tagraiche air adhart air an robh an C貌irnealair Iain MacCaluim, agus fhuair esan taic mh貌r bho na h-uachdarain agus na tuathanaich mh貌ra. Agus, leis gur e an samhradh a bh鈥 ann, bha m貌ran dhen luchd-taic aig MacPh脿rlain air falbh bhon dachaigh, ag obair taobh a-muigh na G脿idhealtachd. Bhuannaich MacCaluim an taghadh, le m貌r-chuid de ch貌rr is sia ceud bh貌t.
Ach, a dh鈥檃indeoin 鈥檚 gun do chaill e, cha do thr猫ig D貌mhnall MacPh脿rlain Earra-Gh脿idheal, agus bha e air ais ann an Tiriodh goirid an d猫idh an taghaidh. Chaidh buidheann de Thiristich a chur don phr矛osan nuair a dh鈥檉heuch iad ri tuathanas a ghabhail thairis. Agus shoirbhich le MacPh脿rlain ann an bhith gan leigeil ma sgaoil na bu tr脿ithe na bha d霉il.
Thill MacPh脿rlain a mharsantachd ann an Lunnainn airson beagan bhliadhnaichean. Ach ann an ochd ceud deug, naochad 鈥檚 a dh脿 (1892), sheas e a-rithist airson na p脿rlamaid ann an Earra-Gh脿idheal. Bha an taghadh seo ann as t-samhradh cuideachd ach, leis gu robh c霉isean air a dhol am feabhas do na Libearalaich gu n脿iseanta, bhuannaich e 鈥 ach le m貌r-chuid bheag 鈥 d矛reach ochdad bh貌t.
Bha g脿irdeachas gu le貌r ann am measg nan croitearan agus chaidh b脿rdachd Gh脿idhlig a sgr矛obhadh mar chomharra air buaidh MhicPh脿rlain. Seo aon rann 脿 aon d脿n:
Nise, bho choisinn thu 鈥檔 t-urram,
Th猫id thu (a) mh貌r-bhaile Lunnainn a-suas;
Bidh an l霉chairt na B脿nrighinn
脌ite-suidhe aig MacPh脿rlain (a) bhios buan,
Thagairt c霉is Earra-Gh脿idheal,
鈥橲 bidh thu misneachail, st脿ilinneach, cruaidh,
鈥橲 bheir thu dhachaigh a鈥 ch貌ir dhuinn
Rinn na n脿imhdean le f貌irneart thoirt uainn.
Sgr矛obh am b脿rd E貌ghann D貌mhnallach, no E貌ghann Sh矛m, 脿 Gleann Urchardain, d脿n dha air an robh, gu s矛mplidh, 鈥淢acPh脿rlain鈥. Tha sin a鈥 dearbhadh toileachas nan croiteararan:
Tha p脿ipear a鈥 tighinn
Leis an fhios a bha dh矛th oirnn;
鈥橲 iomadh fear a tha ga shireadh
鈥橲 cha bu sgillinn bu phr矛s dha;
Tha e miadhail a-nochd
Aig gach posta san r矛oghachd,
鈥橲 bidh sinn 鈥檔 earbsa a-nise
Gum brist iad na fr矛thean 鈥
Mas fh矛or am beachd
鈥橲 iomadh teine tha nochd
Air na cnocan as 脿irde;
Cha bhi chuing air na botaill
Bhon a choisinn MacPh脿rlain;
An duine foghainteach treun,
N矛 e feum anns gach 脿ite;
Guidhibh saoghal bith-bhuan dh脿,
鈥橲 貌laibh suas a dheoch-sl脿inte 鈥
Gu grunnd gun stad.
Chaochail Te脿rlach Sti霉bhart Parnell ann an ochd ceud deug, naochad 鈥檚 a h-aon (1891). Agus thug am pr矛omhaire Gladstone bile 霉r air adhart, airson f猫in-riaghladh a thoirt do dh鈥櫭坕rinn, a鈥 bhliadhna an d猫idh sin, le taic bho Dh貌mhnall MacPh脿rlain am measg eile. Shoirbhich leis ann an Taigh nan Cumantan ach chaill e ann an Taigh nam Morairean. Leig Gladstone dheth a dhreuchd ann an naochad 鈥檚 a ceithir (1894) ach, mus do dh鈥檉halbh e, mhol e gum biodh D貌mhnall MacPh脿rlain air a dh猫anamh na ridire. Fhuair D貌mhnall fr矛th-ainm 脿s a sin 鈥 鈥淩idire Caitligeach na Croitearachd鈥.
Ach cha robh fada aige ri dhol mar bhall p脿rlamaid. An d猫idh Ghladstone, chaidh am P脿rtaidh Libearalach bhuaithe agus chaill MacPh脿rlain a shuidheachan anns an taghadh n脿iseanta ann an naochad 鈥檚 a c貌ig (1895). Ach tha e air a chuimhneachadh fhathast ann am b脿rdachd na G脿idhealtachd. Gu dearbh, a bharrachd air Te脿rlach Friseal Mac an T貌isich 脿 Inbhir Nis, tha e doirbh smaoineachadh air ball p脿rlamaid mun deach uiread de bh脿rdachd Gh脿idhlig a sgr矛obhadh.
Faclan na seachdaine
Faclan na seachdaine: taghadh: election; c貌raichean fearainn: land rights; tagraiche: candidate; an C貌irnealair Iain MacCaluim: Col. John Malcolm; m貌r-chuid: majority; Tiristich: people of Tiree; marsantachd: a merchant鈥檚 business; buan: enduring; Gleann Urchardain: Glen Urquhart; fr矛th-ainm: nickname.
Abairtean na seachdaine
Puing-ch脿nain na seachdaine
Gn脿ths-cainnt na seachdaine
Litir do Luchd-ionnsachaidh air LearnGaelic
Tha Litir do Luchd-ionnsachaidh air LearnGaelic (le PDFs)
All letters
Tha na litrichean uile an seo / The letters are available here
Podcast: Litir do Luchd-ionnsachaidh
Letter To Gaelic Learners
Podcast
-
Litir do Luchd-ionnsachaidh
Litrichean Gaidhlig do luchd-ionnsachaidh. Gaelic letters for students of the language.