26/11/2006
A letter for Gaelic learners with Roddy MacLean.
Clip
-
Litir do Luchd-ionnsachaidh 282
Duration: 04:59
Litir 282: D貌mhnall Horne MacPh脿rlain
B鈥 e D貌mhnall Horne MacPh脿rlain fear de ghaisgich Gh脿idhealach na P脿rlamaid anns na h-ochdadan dhen naoidheamh linn deug. Rugadh e ann an ochd ceud deug is trithead (1830) ann an Gallaibh. Bha athair, Ailean MacPh脿rlain, na oifigear iasgaich ann an Inbhir 脵ige. 鈥橲 e Mairead Horne a bh鈥 air a mh脿thair, is bha ise 脿 Gallaibh cuideachd.
Bha tr矛 duine deug aca de chloinn. Bha ceathrar mhac am measg sin, agus b鈥 e D貌mhnall am fear a b鈥 貌ige dhiubh. Nuair a bha e ochd bliadhna a dh鈥檃ois, rinn an teaghlach eilthireachd gu Astr脿ilia. Aig an aon 脿m, chaidh cuid de na c脿irdean aca a dh鈥檉huireach anns na h-Innseachan. Nuair a bha D貌mhnall fichead bliadhna a dh鈥檃ois, dh鈥檉h脿g e Astr脿ilia, agus chaidh e a dh鈥檉huireach c貌mhla ri ch脿irdean anns na h-Innseachan.
Chaidh c霉isean gu math dha ann a sin. Dh鈥櫭╥rich e gu bhith na cheannard air companaidh de mharsantan ann an Calcutta. Tha e coltach gun do choisinn e airgead m貌r an sin. Gu cinnteach, leis gu robh e beartach, bha e gu math eadar-dhealaichte bho na daoine 鈥 na croitearan bochda Albannach 鈥 a bha e a鈥 dol a riochdachadh anns a鈥 Ph脿rlamaid. Ach chan ann as leth muinntir na h-Alba a sheas e, anns a鈥 chiad dol a-mach co-dhi霉.
Ph貌s D貌mhnall t猫, Mary Isabella Bagshawe, ann an ochd ceud deug, caogad 鈥檚 a seachd (1857). Bhathar ag r脿dh gun do bhuin ise do shliochd na h-脠ireann. Agus bhathar ag r脿dh gur ann troimhpese a thog e 霉idh ann am poileataics na h-脠ireann, agus anns an Eaglais Chaitligich.
Th貌isich e ann am poileataics gu dreuchdail, ann an 脠irinn, ann an ochd ceud deug is ochdad (1880), nuair a chaidh a thaghadh mar bhall do Chontae a鈥 Cheatharlaich, no Carlow. Thuirt e mu dh猫idhinn fh猫in gur e 鈥淟ibearalach鈥 a bh鈥 ann, a bha a鈥 creidsinn ann am f猫in-riaghladh do dh鈥櫭坕rinn. Ach tha e coltach nach robh e cho l脿idir ri cuid de na N脿iseantaich, agus gun deach e an aghaidh seasamh ceannard p脿rtaidh na h-脠ireann anns a鈥 Ph脿rlamaid, Te脿rlach Sti霉bhart Parnell.
Fhad 鈥檚 a bha D貌mhnall MacPh脿rlain na bhall p脿rlamaid do sg矛re 脠ireannach, thog e 霉idh ann an ceist an fhearainn ann an Alba. Cha b鈥 fhada gus an robh e aithnichte mar fhear de luchd na p脿rlamaid a bha taiceil do na croitearan Albannach. 脌s d猫idh Bl脿r a鈥 Chumhaing anns an Eilean Sgitheanach ann an ochd ceud deug, ochdad 鈥檚 a dh脿 (1882), eadar croitearan is na h-霉ghdarrasan, thog MacPh脿rlain a ghuth aig Westminster. Dh鈥檌arr e air a鈥 Ph脿rlamaid Coimisean R矛oghail a st猫idheachadh a bheireadh s霉il air ceist an fhearainn ann an Alba.
Cha deach leis aig an toiseach, ach mu dheireadh chuir a鈥 Ph脿rlamaid Coimisean Napier air d貌igh airson an gnothach a sgr霉dadh. Ged a bha e aig an 脿m ud a鈥 riochdachadh sg矛re 脠ireannach, bhiodh MacPh脿rlain cho tric a鈥 bruidhinn mu shuidheachadh na h-Alba, 鈥檚 gun do chuir cuid de na buill am far-ainm air 鈥淏all P脿rlamaid an Eilein Sgitheanaich鈥.
B鈥 e D貌mhnall MacPh脿rlain a鈥 chiad cheann-suidhe air Comann Ath-leasachadh Lagh Fearainn na G脿idhealtachd, buidheann-choiteachaidh a bha st猫idhichte ann an Lunnainn. Mean air mhean, dh鈥檉h脿s croitearan na h-Alba e貌lach air ainm. Bha sin gu h-脿raidh f矛or ann an Earra-Gh脿idheal far an robh m貌ran nam buill dhen Chomann.
Anns an 脪gmh矛os ochd ceud deug, ochdad 鈥檚 a c貌ig (1885), chaill riaghaltas Ghladstone bh貌t ann an Taigh nan Cumantan agus chum am Morair Salisbury air mar phr矛omhaire gus am biodh taghadh n脿iseanta ann san t-Samhain. Chuir D貌mhnall Horne MacPh脿rlain roimhe seasamh anns an taghadh airson Earra-Gh脿idheal. Ch矛 sinn mar a chaidh dha an ath-sheachdain.
Faclan na seachdaine
Abairtean na seachdaine
Puing-ch脿nain na seachdaine
Gn脿ths-cainnt na seachdaine
Litir do Luchd-ionnsachaidh air LearnGaelic
Tha Litir do Luchd-ionnsachaidh air LearnGaelic (le PDFs)
All letters
Tha na litrichean uile an seo / The letters are available here
Podcast: Litir do Luchd-ionnsachaidh
Letter To Gaelic Learners
Podcast
-
Litir do Luchd-ionnsachaidh
Litrichean Gaidhlig do luchd-ionnsachaidh. Gaelic letters for students of the language.