Main content
Sorry, this episode is not currently available

A letter for Gaelic learners with Roddy MacLean.

Clip

Litir 214: Air muin tairbh dhuibh

Chuir mi ceist oirbh an t-seachdain sa chaidh anns na n貌taichean-gr脿mair 鈥 ciamar a chanadh sibh ann an G脿idhlig 鈥渙n top of a black bull鈥? Mholainn-sa gun t貌isich sibh le 鈥渙n top of the bull鈥? 鈥橲 e sin air muin an tairbh. Agus on top of the black bull 鈥 air muin an tairbh dhuibh. A-nise, thoiribh an t-alt air falbh, agus d猫 th鈥 agaibh? On top of a black bull 鈥 air muin tairbh dhuibh.

Nise, chan eil mi a鈥 moladh gum feuch sibh dhol air muin tairbh dhuibh, oir tha e dona gu le貌r dhol air muin eich, ge bith d猫 an dath a th鈥 air. Ach ma thachras e d貌igh air choreigin, ann am Pamplona no Pabail, bidh fios agaibh d猫 chanas sibh ris an nurs 鈥 鈥渂ha mi air muin tairbh dhuibh agus thuit mi!鈥 Uill, 鈥檚 d貌cha nach biodh sin gu cus feum ann am Pamplona!

F脿gamaid an tarbh an d脿rna taobh. A bheil fios agaibh d猫 th鈥 ann an caora chrom? Tha i co-cheangailte ri uisge-beatha. Caoraich agus uisge-beatha? Mmm. Feumaidh mi m矛neachadh鈥

Cha do ghabh mi uisge-beatha m矛-laghail a-riamh ach aon turas a-mh脿in. Agus, mus gabh luchd na cusbainn no na poilis cus gnothaich rium, cha robh mi ann an Alba ach ann an Thailand, ann am baile beag iomallach far a bheil treubhan nam beann a鈥 fuireach.

鈥橲 e an duilgheadas a bh鈥 ann gu robh mi a鈥 faighinn aoigheachd ann an taigh ceannaire a鈥 bhaile, far am biodh e m矛-mhodhail deoch a dhi霉ltadh. Co-dhi霉, cha b鈥 fhada gus an robh an sm霉id orm. Chan eil fhios agam d猫 an se貌rsa arbhair a bha iad a鈥 cleachdadh airson uisge-beatha a dh猫anamh, ach tha fhios againn ann an Alba air an t-se貌rsa as fhe脿rr 鈥 e貌rna.

Anns an t-seann aimsir, bhiodh m貌ran de mhuinntir D霉thaich MhicAoidh a鈥 d猫anamh uisge-beatha dhaibh fh猫in, ged a bha e an aghaidh an lagh. Gu tric, bhiodh iad a鈥 ceannach e貌rna ann an Gallaibh agus dh鈥檉heumadh iad a bhith cinnteach nach fhaiceadh poileas na pocannan aca air an rathad dhachaigh.

Bha fear ann turas a th脿inig dhachaigh le pocannan l脿n e貌rna, ach chunnaic dithis phoileas e agus lean iad air. Nuair a r脿inig e an taigh aige, bha na poilis air a sh脿il. Bha iad a鈥 coimhead airson rudeigin a dhearbhadh gu robh poit-dhubh aige.

Uill, bha aon rud anns a鈥 chidsin 鈥 a鈥 chliath bhon phoit-dhuibh. 鈥橲 e sin a鈥 ph矛ob shn矛omhach, a th鈥 air a d猫anamh le meatailt, anns am bi an ce貌 a鈥 tiughachadh. Bhiodh a鈥 phoit-dhubh ann am badeigin anns a鈥 mhonadh, ach feumaidh gu robh an croitear air a鈥 chliath a thoirt dhachaigh leis. Nam faigheadh na poilis greim air a鈥 chl猫ith, bhiodh fios aca gu robh poit-dhubh aige.

Bha an croitear air d矛ochuimhneachadh mu dheidhinn na cl猫ithe, a bha ri taobh an t-sinc. Gu fortanach dha, ge-t脿, th貌isich na poilis anns a鈥 bh脿thaich agus fhad 鈥檚 a bha iad a-muigh an sin, ruith e timcheall an taighe, a鈥 coimhead airson fianais sam bith gu robh e a鈥 d猫anamh uisge-beatha. Chunnaic e a鈥 chliath. Ach cho luath 鈥檚 a chunnaic e i, chual鈥 e cas-cheuman nam poileas, agus iad a鈥 tighinn a-steach. D猫 dh猫anadh e leis a鈥 chl猫ith?!

Chunnaic e siuga mh貌r de bh脿inne air a鈥 bh貌rd. Am biodh i m貌r gu le貌r? Dh鈥檉hosgail an doras ach, mus do chuir a鈥 chiad phoileas a cheann a-steach, chuir an croitear a鈥 chliath anns an t-siuga agus, gu fortanach, cha robh i faicsinneach. Bha an croitear s脿bhailte! Agus a鈥 chaora chrom? O 鈥 seallaibh air an uair. Seo deireadh na Litreach! Feumaidh a鈥 chaora 鈥 agus sibh fh猫in 鈥 a bhith foighidneach!

Faclan na seachdaine

Faclan na seachdaine: Paibil: Bayble (in Lewis); cusbainn: customs; ceannaire a鈥 bhaile: the village leader (鈥渉eadman鈥); e貌rna: barley; D霉thaich MhicAoidh: Mackay Country (N. Sutherland); Gallaibh: Caithness; poit-dhubh: small still used by distillers of illegal whisky; cliath: worm (in distilling apparatus); sn矛omhach: spiral; a鈥 tiughachadh: condensing; b脿thach: byre; cas-cheuman: (noise of) footsteps; siuga: jug; faicsinneach: visible.

Abairtean na seachdaine

Abairtean na seachdaine: ge bith d猫 an dath a th鈥 air: whatever colour it is; 鈥檚 d貌cha nach biodh sin gu cus feum: perhaps that wouldn鈥檛 be of too much use; f脿gamaid an tarbh an d脿rna taobh: let鈥檚 leave the bull at one side (out of the argument); cha do ghabh mi X ach aon turas a-mh脿in: I only took X one time; far a bheil treubhan nam beann a鈥 fuireach: where the hill tribes live; far am biodh e m矛-mhodhail deoch a dhi霉ltadh: where it would be rude to refuse a drink; cha b鈥 fhada gus an robh an sm霉id orm: it wasn鈥檛 long until I was drunk; nach fhaiceadh poileas na pocannan: that a policeman wouldn鈥檛 see the bags; lean iad air: they followed him; bha na poilis air a sh脿il: the police were on his heel(s); a bha ri taobh an t-sinc: which was beside the sink; ruith e timcheall an taighe: he ran around the house; airson fianais sam bith: for any evidence; cho luath 鈥檚 a chunnaic e i: as soon as he saw it; d猫 dh猫anadh e leis a鈥 chl猫ith?: what would he do with the worm?; seallaibh air an uair: look at the time; feumaidh sibh a bhith foighidneach: you will have to be patient.

Puing-ghr脿mair na seachdaine

Puing-ghr脿mair na seachdaine: I hope you were able to follow the inflexion of the feminine noun cliath in the Litir. I take the traditional view 鈥 that feminine nouns should be slenderised in the singular dative (prepositional) case, although this is by no means adhered to universally today. But how do you slenderise a vowel combination like 鈥渋a鈥? The answer is that it changes to 鈥溍╥鈥. Cliath is actually an easy one to deal with, as the same word is used for a fire grate or a harrow. In the dative singular it is cl猫ith (nam faigheadh na poilis greim air a鈥 chl猫ith). In the genitive singular it is also slenderised 鈥 cl猫ithe eg mu dheidhinn na cl猫ithe. If you forget how this slenderisation takes place, think of a familiar word. Fiadh (a masculine noun) slenderises, according to the rules, in the genitive singular 鈥 to f猫idh. You may also be familiar with the word riadh for 鈥渂anking interest鈥. Interest rate in Gaelic is 矛re an r猫idh 鈥 demonstrating the same inflexion. You may also have noticed slenderisation of the dubh in poit-dhubh even where there is no slenderisation of poit. I will deal with that in next week鈥檚 puing-ghr脿mair.

Gn脿ths-cainnt na seachdaine

Gn脿ths-cainnt na seachdaine: ma thachras e d貌igh air choreigin: if it happens in some way or another. Note that grammatically it should be 鈥渁nn an d貌igh air choreigin鈥 but that the 鈥渁nn an鈥 is often missed out in everyday speech.

Litir do Luchd-ionnsachaidh air LearnGaelic

Tha Litir do Luchd-ionnsachaidh air LearnGaelic (le PDFs)

All letters

Tha na litrichean uile an seo / The letters are available here

Podcast: Litir do Luchd-ionnsachaidh

Letter To Gaelic Learners

Podcast