Main content
Sorry, this episode is not currently available

A letter for Gaelic learners with Roddy MacLean.

Clip

Litir 129: Seann Ghr猫igis

C脿ite anns a鈥 Bh矛oball a gheibh sibh lorg air d脿 litir 脿s an aibidil Ghreugaich? 鈥橲 d貌cha, air a鈥 chiad shealladh, gu bheil a鈥 cheist car annasach, oir tha fios agaibh gur ann air aibidil na Laidinn a tha aibidil na G脿idhlig st猫idhichte, seach t猫 na Gr猫igis, ged a bha an Tiomnadh Nuadh air eadar-theangachadh bhon t-seann Ghr猫igis. Gheibhear gach litir anns an aibidil Gh脿idhlig anns a鈥 Bh矛oball, ceart gu le貌r, ach am faighear litrichean aibidil na Gr猫igis?

Uill, gheibhear 鈥 co-dhi霉 d脿 litir 鈥 an t猫 aig toiseach na h-aibidil agus an t猫 aig an deireadh. Alpha agus Omega. Tha amharas agam gum bi m貌ran agaibh air an cluinntinn air bilean ministeir neo sagairt. 鈥淚s mise Alpha agus Omega, an toiseach agus a鈥 chr矛och, tha an Tighearna ag r脿dh, a tha, agus a bha, agus a tha ri teachd, an t-Uile-chumhachdach.鈥

Tha sin a-mach 脿 Leabhar an Taisbeanaidh, neo airson a thiotal sl脿n a thoirt dha, Taisbeanadh E貌in an Diadhair, anns an ochdamh earrann dhen chiad chaibidil. Tha an dearbh theachdaireachd a鈥 nochdadh turas no dh脿 eile anns an leabhar sin. Mar eisimpleir, ann an Caibidil aon ar fhichead, earrann a sia: 鈥淚s mise Alpha agus Omega, an t霉s agus a鈥 chr矛och: bheir mi dhasan air am bheil tart de thobar uisge na beatha gu saor.鈥

Cho-dh霉in an fheadhainn a bha ag eadar-theangachadh a鈥 Bh矛obaill gu G脿idhlig d矛reach mar a cho-dh霉in an fheadhainn a dh鈥檈adar-theangaich gu Beurla e gun tuigeadh an sluagh d猫 bhathar a鈥 ciallachadh le Alpha agus Omega. Cha do dh鈥檃tharraich iad na samhlaidhean sin gu litrichean G脿idhlig no litrichean Laidinneach.

Tha litrichean Greugach nam inntinn an t-seachdain sa oir bha mi a鈥 beachdachadh air a鈥 Gh脿idhlig a chuireamaid air delta, nuair a tha sin a鈥 ciallachadh mar a bhios abhainn uaireannan a鈥 briseadh aig a beul gu sreath de shruthan agus 脿banan. Bidh fios agaibh gur e delta a鈥 cheathramh litir anns an aibidil Ghreugaich. Mar cheann-litir, tha cumadh triantain oirre, an dearbh chumadh a th鈥 air delta aig beul aibhne. Ch矛 thu sin ma bhios tu ann am pl猫ana os cionn a leithid, agus a鈥 coimhead s矛os air.

Chan eil aibhnichean mar sin pailt air a鈥 Ghaidhealtachd, ach bha a leithid uaireigin air an abhainn agam fh矛n 鈥 Abhainn Nis. 鈥橲 d貌cha gu bheil sin doirbh a chreidsinn an-diugh, oir tha mac an duine air cruth beul na h-aibhne atharrachadh gu m貌r thairis air an d脿 cheud bliadhna a dh鈥檉halbh gus am faigh luingeas a-mach 鈥檚 a-steach a Chala Inbhir Nis.

Ach tha na seann mhapaichean ga shealltainn. Ann an seachd deug, seachdad 鈥檚 a ceithir (1774) bha beul na h-aibhne air a roinn ann an ceithir sruthan. Eadar na sruthan sin, bha oitirean ann a bh鈥 air an c貌mhdachadh aig a鈥 mhuir-l脿n. Bha uair ann nuair a bha ainmean G脿idhlig orra uile, agus rachadh muinntir Inbhir Nis a-mach orra airson feusgain a chruinneachadh nuair a bhiodh a鈥 mhuir-tr脿igh ann aig 脿m an reothairt. Cha bu mhath leam feusgan sam bith ithe ann a sin an-diugh!

Agus bha 脿ban neo dh脿 ann cuideachd. 鈥橲 e 脿ban seann sruth far nach bi abhainn a鈥 sruthadh tuilleadh ach a-mh脿in nuair a bhios i loma-l脿n uisge. Bha fear ann far a bheil Sr脿id an 脌bain, no Abban Street, a bha uaireigin mar ph脿irt dhen delta aig beul Abhainn Nis. Agus tha sin gam thoirt air ais don Gh脿idhlig air delta. Dh鈥檉h脿g eadar-theangadairean a鈥 Bh矛obaill alpha agus omega ann an Gr猫igis. 鈥橲 d貌cha gum bu ch貌ir dhuinn an aon rud a dh猫anamh le delta agus, gu dearbh, 鈥檚 e sin a th鈥 ann anns an aon atlas a th鈥 againn ann an G脿idhlig 鈥 air a litreachadh D-E-A-L-T-A.

Faclan na seachdaine

Faclan na seachdaine: aibidil na Laidinn: the Latin alphabet; an Tighearna: the Lord; an t-Uile-chumachdach: the Almighty; 脿ban: creek, backwater, old path of river flow now only flooded occasionally (the word 脿ban appears restricted to the Inverness area); eadar-theangadair: translator.

Abairtean na seachdaine

Abairtean na seachdaine: C脿ite anns a鈥 Bh矛oball a gheibh sibh lorg air d脿 litir 脿s an aibidil Ghreugaich?: where in the Bible will you find two letters from the Greek alphabet?; 鈥檚 d貌cha, air a鈥 chiad shealladh, gu bheil a鈥 cheist car annasach: perhaps, on first sight, the question is a bit strange; ged a bha an Tiomnadh Nuadh air eadar-theangachadh bhon t-seann Ghr猫igis: although the New Testament was translated from ancient Greek; gheibhear gach litir anns an aibidil Gh脿idhlig anns a鈥 Bh矛oball: each (every) letter in the Gaelic alphabet is obtained in the Bible; bheir mi dhasan air am bheil tart de thobar uisge na beatha gu saor: I will give unto him that is thirsty freely of the water of life; gun tuigeadh an sluagh d猫 bhathar a鈥 ciallachadh: that the people would understand what was meant; mar cheann-litir, tha cumadh triantain oirre: as a capital letter it has the shape of a triangle; ch矛 thu sin ma bhios tu ann am pl猫ana: you will see that if you are in a plane; tha mac an duine air cruth beul na h-aibhne atharrachadh: humans have changed the form of the river mouth; bha oitirean ann a bh鈥 air an c貌mhdachadh aig a鈥 mhuir-l脿n: there were shingle banks which were covered at high-tide; airson feusgain a chruinneachadh: to collect mussels; nuair a bhiodh a鈥 mhuir-tr脿igh ann aig 脿m an reothairt: at low tide at the time of the Spring tides

Puing-ghr脿mair na seachdaine

Puing-ghr脿mair na seachdaine: gus am faigh luingeas a-mach 鈥檚 a-steach a Chala Inbhir Nis: so that shipping can get in and out of Inverness Harbour. Are you comfortable with the difference between the prepositions 鈥渁鈥, meaning 鈥渢o鈥 and 鈥溍犫, meaning 鈥渇rom鈥. The first has a more neutral sound, is not accented in the written form and causes lenition of the following noun. The second has a broader, more definite 鈥渁鈥 sound, is accented and does not lenite the following noun eg tha mi a鈥 tighinn 脿 Glaschu agus a鈥 dol a Phort R矛gh (I am coming from Glasgow and going to Portree); th脿inig mi 脿 Port Righ is tha mi a鈥 dol a Ghlaschu (I came from Portree and I am going to Glasgow). Note that although the common English usage above (in the Litir) would be 鈥渋n and out of鈥, it is generally the opposite in Gaelic 鈥 鈥渁-mach 鈥檚 a-steach鈥 (lit. 鈥渙ut and in鈥). Because the final preposition is a-steach (鈥渋n鈥), we follow it with 鈥渁鈥 rather than 鈥溍犫. That is why it is Chala Inbhir Nis, with cala lenited.

Gn脿ths-cainnt na seachdaine

Gn脿ths-cainnt na seachdaine: 鈥橲 e 脿ban seann sruth far nach bi abhainn a鈥 sruthadh tuilleadh: an 脿ban is an old stream (route of flow) where the river no longer flows. This is a common use of tuilleadh as an adverb with a negative verb, meaning no longer, no more eg cha d猫an mi sin tuilleadh (I won鈥檛 do that again).

Litir do Luchd-ionnsachaidh air LearnGaelic

Tha Litir do Luchd-ionnsachaidh air LearnGaelic (le PDFs)

All letters

Tha na litrichean uile an seo / The letters are available here

Podcast: Litir do Luchd-ionnsachaidh

Letter To Gaelic Learners

Podcast